Kitap neurobilimin kurucularından Santiago Ramon y Cajal‘ın genç araştırmacılara verdiği öğütlerden oluşuyor. Bu girdide genel bir özete ek olarak, ünite ünite ilgimi çeken ve önemli olduğunu düşündüğüm konulara istinaden notlarımı yazıyorum.

Cajal 19. yüzyılda yazdığı için önem verdiği değerler bugünün deyimi ile demode kalıyor. Klasik bir kasaba doktorunun oğlu olarak öne çıkardığ çok çalışmanın, hırsın, tevazunun ve vatan sevgisinin modern zihinlerde karşılığı sınırlı.

Expediency kelimesi uygunluk, istenen kriterleri sağlama özelliği anlamına geliyor. “… under the guise of expediency”, uygunluk kılıfı altında kendi tembelliklerinin haklı çıkarıyorlardı, kısımı ile conformizme karşı çıkması açıktır.

Cajal’ın temel iddiası, bilimsel keşiflerin sistematik veya yöntemsel çabanın, çalışmanın sonucu olduğudur. Dehayı yücelten mevcut düşüncenin aksini savunur bu iddia.

1. Giriş

Introduction

Genel yöntemler hakkında düşünmek. Soyut yasalar sterildir. Zihnin aydınlatılması ve azmin güçlendirilmesi gereksinimi.

Giriş bölümü genel yöntemler ve soyut kuralların üzerinde duruyor. Temel bilgi edinme eylemleri gözlem, deneyim ve akıl yürütmeden (tümdengelim veya tümevarım) oluşur. Büyük resmi açıklama takıntımızdan vaz geçmeliyiz. Felsefik açıdan tatmin edici olsa da kapsamlı genellemeleri avlamak günlük bilimsel aktivitenin bir parçası olamaz. Bu eğilim sadece yaygın ve hatalı romantik bilim insanı profilini pekiştirir.

  • Ignoramus et ignorabimus : Bilmiyoruz ve bilmeyeceğiz.
  • Wir müssen wissen, wir werden wissen : Bilmeliyiz, bileceğiz, Hilbert

Bilimsel yöntem hakkında sıkça tavsiye edilen iki kitap Bacon’un Novum Organum ve Descartes’in Discours de la Method her ne kadar fikir vermede veya uyarıcı olmada yararlı olsa da keşif yapmayı öğretmede yetersiz kalır. Yazarın Joseph de Maistre’den yaptığı alıntı “Muazzam keşifleri yapmış kişiler genelde Novum Organum’u okumamıştır, Bacon’un ise tek bir önemli keşfi yoktur.”

Düşünme yetisinin adım adım formel bir şekilde açıklanması, insanın yeteneklerinin biyolojik olarak açıklanmasına benzer. Konuşma, duyma gibi yetilerimizin anatomisini bilmek bize daha zarif bir uslüp veya keskin bir duyma yetisi sağlamaz. Sadece entelektüel bir zemin sağlar. Bahsedilen yetilere ait yetenek tanımlanamaz bir şekilde içseldir. Bu sebepten dolayı yazmak sadece yazmayla öğrenilir, yaratıcı yazarlık veya gramer çalışarak değil.

“Her neden birden fazla sonuç üretir.” - Herbert Spencer

“Mantığı pratik bir şekilde kullanmaya çalışmak yürümeden önce mekanik yasalarına başvurmak gibidir” -Arthur Schopenhauer

“Mantık yasaları özgün bir düşünce üretmek için yeterli değildir” -Eucken

2. Acemilerin Düştüğü Yanlışlar

Beginner’s Traps

Otoriteye yersiz hayranlık. En önemli sorunlar çoktan çözüldü. Uygulamalı bilimlerle uğraşmak. Hissedilen yetenek yoksunluğu.

Bu bölüm Feynmann’ın ünlü “bilimsel araştırma boyunca yapılan hatalar nereye gider, neden sadece doğru sonuçların kaydını tutarız?” sorusu ile başlıyor. Öğrencileri yetiştirirken sadece başarılı sonuçları anlatmak yerine araştırma boyunca atılan yanlış adımları da açıklamak onların şevkini artırabilir.

“Önemli olan her şey zaten keşfedildi veya ben kimim ki yerleşmiş kanıları kıracağım” serzenişi bazı durumlarda alçakgönüllükten çok tembelliği (indolence) işaret eder.

Teorik olana yöneltilen küçümseme ve uyugulamanın yüceltilmesinin sakıncalı buluyor yazar. Ortak fayda uğruna soyut düşünceyi hor görmek bilimsel ilerlemenin önünü kesecektir.

Yaygın bir kanı olan odaklanmanın altı çizilmiş. Farklı alanlarda eser vermiş kişilerin katkılarının belirli dönemlerde olması ile bu iddia destekleniyor. Her ne kadar yüzeysel olarak düşündüğümüzde genelden özele (top-down) gitmek mantıklı gözükse de bazen önemsiz ayrıntılara takılabiliyoruz.

3. Entelektüel Nitelikler

Intellectual Qualities

Bağımsız yargı. Konsantrasyon. Ünlü olma tutkusu. Bilimsel özgünlük zevki.

Bilimsel uğraşı yaratıcılık gerektirir ve sadece yöntemin izlenmesi ile sürdürelemez. Bunun temel sebebi başlangıçta incelenek hipotezin oluşturulması özgün bir gözlem ve sorunun modellenmesi gerektirir.

Uzun uğraşlar sonucu bir sonuca ulaşamamak veya bulguları kağıda dökememek sorun yaratır. Bu açığı kapatmak için çoçuksu ansiklopedik bilgi ile hava atmaya çalışmak (ostentation) fayda sağlamaz. Odak eksikliği bahsedilen sorunun en önemli sebebidir.

Sanat her zaman kitlenin onayına bağımlı kalmıştır ve onun tüm duygularını boşaltması gerekir. Bununla birlikte çelişen görüşlerin temellendirilmesi her daim bilimsel uğraşıya göre daha kolay olmuştur. Bu yüzden büyük sanatçı olmak büyük bilim insanı olmaktan her zaman daha zordur. Çünkü doğanın yasaları tarafından yönledirilen bir hakemden çok kitlelerin mütabakatının insafına kalmış bir onay ile büyüklük belirlenir. Sanatçı duyguların, bilimci mantığın kahramanıdır.

4. Acemi Biyoloji Araştırmacıları Neleri Bilmeli

What Newcomers to Biological Research Should Know

Genel eğitim. Uzmanlaşma gereği. Yabancı dil. Monograflar nasıl okunmalı. Doğadan ilham alma. Teknikte uzmanlaşma. Özgün veri arama.

“İyi seçilmiş bir söz, düşünmeye harcanan zamandan tasarruf sağlar.”

Düşüncenin kavramsallaştırlıp, kelimeler ile kapsül haline getirilmesi sorunun hem daha iyi anlaşılmasını hem de daha iyi aktarılmasını sağlar. Almanların kavramlaştırma yetileri bilimdeki başarı nedenlerinden biridir.

Modern toplumun sunduğu bilgiye ulaşım kolaylığı kararsızlığı ve *eğilim çarkını” yaygınlaştırdı. Daldan dala atlamak veya maymun iştahlılık başarıyı engelliryor. Genelci bilgi arayışı sadece parti ve kokteyllerde önem arz eder.

5. İradenin Hastalıkları

Diseases of The Will

Tasarımcılar. Bibliyofiller ve çok dilliler. Megalomanyaklar. Alet bağımlılıları. Uyumsuzlar. Teorisyenler.

Bu bölümde anlatılan tipler (tipoloji bağlamında, tahkir kastedilmedi) yazara göre iradele hastalıklarında muzdarip. Ansiklopedist eğilimleri olan genelciler (genelarist) bilim camiasında sık görülür. Onları belirlemek için kullanılacak en önemli ipucu yazmaya olan isteksizlikleridir.

Tasarımcılar (Contemplators) doğayı estetik nitelikleri için incelemeyi yeğlerler. Özgün bir katkı emelleri yoktur. Alanlarına göre seçtikleri inceleme nesnesinin fetişleştirilmesi sık görülür. Bibliyofiller ve çok dilliler (bibliophiles, poylglots) sürekli yeni çıkanın peşindedir. En son çıkan “çok önemli” ve “düşünmeye kışkırtan” eseri okudun mu soruları günlük söz dağarcıklarının bir parçasıdır. Bir diğer basmakalıp muhabbet soruları da “…‘nın teorisine aşina mısın?” şeklindedir. Teorisyenler (theorists) uygulamaya ve deneysele üstten bakar. Sürekli kapsayıcı, büyük ölçekli çalışmalar peşinde koştukları için monograftan (tek bir konu üstüne ayrıntılı çalışma) çok kitap yazma eğilimindedirler.

Bir alanda yeni çalışmaya başlayanlar özgün olgular (facts) peşinde koşmalıdır. Hipotezler, teoriler çürütülebilir, gözden geçirilebilir; fakat özgün veriler sabittir ve herkes tarafından tekrar üretilebilir.

6. Bilimsel Çalışmaya Faydalı Sosyal Etmenler

Social Factors Beneficial to Scientific Work

Malzeme desteği. Meslek sahibi olma ve araştırma yapmak birbiri ile uyumludur. Araştırmacı ve onun ailesi

Bu bölümde yazarın odaklandığı konu toplumsal çevrenin araştırmacı ve bilim insları üzerindeki etkileridir. Ana iddiası araçların eksikliğinden çok sıkı çalışmayı körükleyecek iradenin eksikliğidir.

7. Bilimsel Araştırmanın Aşamaları

Stages of Scientific Research

Gözlem. Deney. Mevcut hipotez. Kanıt

Bu bölümde bilimsel araştırmanın temel gidişatı incelenmiş. Özellikle veri toplanması aşamasındaki titizlik vurgulanıyor. Elde ettiğimiz verilerin doğrulunu sağlamak için farklı koşulları denemekten imtina etmemeliyiz. Bununla beraber uyguladığımız yöntemin güvenilirliğinin de garantilenmesi gerekir. Şimdiye kadar bahsedilen ilk adım ham veri toplamayla ilgilidir.

Deney, veri toplamanın aksine ayrıntılı bir şeklide seçilmiş koşullar altında doğanın verdiği tepkiyi ölçmeye yarar. Özgün deneyler tasarlamak bilimsel araştırmanın en mühim aşamalarından biridir.

8. Bilimsel Makale Yazma Üzerine

On Writing Scientific Papers

Bilimsel katkının temellendirilmesi. Bibliyografi. Karar verirken adalet ve nezaket. Yöntemin tasviri. Sonuçlar. İlüstrasyon gereği. Uslüp. Bilimsel çalışmanın yayımlanması.

Bilimsel yayınların hedef kitlesi genel okuyucudan daha fazla motivasyona sahiptir. Buna rağmen yazarken okuyucunun entelektüel olgunluk tayfının iki ucu da göz önünde bulundurulmalıdır.